“Prevođenje je način prenošenja hrvatske kulture uz uvažavanje izvornog gledišta”
Santiago Mata, profesor povijesti i religije, pisac i prevoditelj, koji je iskusio kulturnu suradnju Hrvatske i Španjolske u njenim počecima, u povodu izlaska španjolskog izdanja slikovice Kako je spašen mali Mate/El rescate del pequeño Mateo, autorice Branke Primorac i ilustratorice Branke Hollingsworth, odgovorio nam je na nekoliko kratkih pitanja.
U Španjolskoj je nedavno izašla druga knjiga Branke Primorac koju ste preveli s hrvatskog na španjolski. Kako je došlo do ove lijepe suradnje?
Branku Primorac upoznao sam zahvaljujući prijateljstvu s prvim atašeom za kulturu Veleposlanstva RH u Španjolskoj Ivom Klarićem, koji je oduvijek poticao prijevode hrvatske književnosti na španjolski.
Vi ste rijetki Španjolac koji poznaje hrvatski jezik, pravi izuzetak. Kako ste došli u kontakt s našim jezikom?
Bilo je to u ljeto 1991., nakon izbijanja rata, stupio sam u kontakt s hrvatskim književnikom Lukom Brajnovićem, koji je bio profesor na mom fakultetu. On ne samo da je poticao prikupljanje humanitarne pomoći, nego je nekima od nas suradnika ponudio i nekoliko sati hrvatske povijesti i književnosti. Naravno, tada sam naučio samo prezent glagola biti i nekoliko priloga, ali kasnije, kada sam iz profesionalnih razloga nekoliko godina živio u Slovačkoj, naučio sam jezik te zemlje i to mi je olakšalo razumjeti hrvatski. Ujedno su mi posjeti Hrvatskoj pomogli da shvatim što je zajedničko narodima bivše Austro-Ugarske.
Vaši kontakti s Hrvatskom sežu od vremena Domovinskog rata. Bili se vrlo intenzivno angažirani u Društvu prijateljstva Španjolske i Hrvatske. Je li društvo još aktivno?
Srećom, završetak rata učinio je nepotrebnim održavanje te skromne strukture humanitarne pomoći. No bez sumnje, veza s Hrvatskom ukorijenila se u srcima nas koji je do tada nismo poznavali, a prijateljstva koja sam stekao tada i sljedećih godina još uvijek su živa.
Iz tog vremena Vas veže poznanstvo i prijateljstvo s Ivom Klarićem, prevoditeljem, književnikom i novinarom, prvim atašeom za kulturu u Veleposlastvu RH u Madridu. Jeste li još u kontaktu s obitelji Klarić?
Da, u godinama koje sam živio u Bratislavi i Beču, mogao sam dosta često putovati u Hrvatsku i posjećivati prijatelje, a desetljeće kasnije pratio sam školovanje Tomija, najmlađeg u obitelji Klarić, za vrijeme njegova školovanja u Madridu.
Profesor ste povijesti i religije u dvije madridske srednje škole, ali i autor nekoliko knjiga tematski vezanih za Vaše profesionalno područje. Ima li u Španjolskoj interesa za tu vrstu tema?
Kao što je općenito slučaj u modernom svijetu, lakše je pisati nego biti čitan, pa nije lako procijeniti interes za knjige. Zanimanje za istinu i ljepotu je u nama samima, a knjige su način prenošenja toga, ali ne i jedini, zato mi se čini da uvijek moramo tražiti nove načine komuniciranja, poput nastave, ali i videa na YouTube kanalu, kao što je moj slučaj.
Kako ocjenjujete zainteresiranost mladih za čitanje?
U Španjolskoj mladi vrlo malo čitaju, ali kao što rekoh, to nije jedini pokazatelj zanimanja za kulturu, zato napominjem da mi pisci moramo biti multitasking i nastojati na sve načine prenijeti osjećaj za istinu i ljepotu.
Hoće li knjige pisati umjetna inteligencija?
Umjetna inteligencija će napisati ono što pronađe u izvoru na koji je vezana. Mislim da je u slučaju kulture zemalja veličine kao što je Hrvatska, jezika kao što je hrvatski, važno biti prisutan kroz prijevode kako bi svijet upoznao njihovo pravo lice, a ne kroz izvore i mentalitet drugih zemalja, osobito velikih nacija i jezika.
Kad ste zadnji put bili u posjetu Hrvatskoj?
Prošlo je već dosta vremena, previše, ali nadam se da ću to uskoro popraviti.
Hoćete li još prevoditi neku hrvatsku knjigu na španjolski?
Nadam se da hoću, za moje dobro i za veće razumijevanje u Španjolskoj zemlje koju sam zavolio.
Madrid, 20. lipnja 2023
Entrevista: Santiago Mata, doctor en Historia, profesor, periodista y traductor
“Traducir es una forma de transmitir la cultura croata en el punto de vista original”
Santiago Mata, que vivió en sus comienzos la colaboración cultural entre Croacia y España, comenta la traducción del libro “El rescate del pequeño Mateo”, de Branka Primorac.
Recientemente se ha publicado en España el segundo libro de Branka Primorac, que usted ha traducido del croata al español. ¿Cómo surgió esta hermosa colaboración?
Conocí a Branka Primorac gracias a mi amistad con quien fue el primer agregado cultural de la Embajada de Croacia en España, Ivo Klarić, que siempre ha fomentado las traducciones de la literatura croata a la lengua española.
Es usted un español raro que conoce el idioma croata, una auténtica excepción. ¿Cómo entró en contacto con nuestro idioma?
Fue en verano de 1991, tras el estallido de la guerra, cuando me puse en contacto con un escritor croata, Luka Brajnović, que era profesor en mi universidad. Él no solo quiso colaborar en el fomento de la ayuda humanitaria, sino que se ofreció a darnos algunas clases de historia y literatura croatas a algunos de los que colaborábamos. Naturalmente, entonces aprendí solo el presente del verbo ser y algunos adverbios, pero después, cuando por motivos profesionales residí varios años en Eslovaquia, aprendí la lengua de ese país, y eso me facilitó comprender el croata. Al mismo tiempo, mis visitas a Croacia me ayudaron a comprender lo que tenían en común los pueblos de la antigua Austria-Hungría.
Sus contactos con Croacia se remontan a la época de la Guerra Patria hasta la actualidad. Estaba muy intensamente comprometido en la Asociación de Amigos de Croacia. ¿Sigue activa la empresa?
Afortunadamente, el final de la guerra hizo innecesario mantener aquella modesta estructura de ayuda humanitaria. Pero sin duda la relación con Croacia echó raíces en los corazones de los que hasta ese momento no la conocíamos, y las amistades que hice entonces y en los años siguientes, siguen vivas.
Desde entonces, es amigo de Ivo Klarić, traductor, escritor y periodista, primer agregado de cultura en la Embajada de la República de Croacia en Madrid. ¿Sigue en contacto con la familia Klarić?
Sí, en los años en que viví en Bratislava y Viena, pude viajar con cierta frecuencia a Croacia y visitar a mis amigos, y otra década después pude acompañar de nuevo al pequeño de la familia, Tomi, cuando pasó varios años estudiando en Madrid.
Es usted profesor de historia y religión en dos institutos de Madrid, pero también autor de varios libros relacionados con su ámbito profesional. ¿Hay interés por este tipo de temas en España?
Como sucede en general en el mundo moderno, es más fácil escribir que conseguir ser leído, así que no es fácil medir el interés que despiertan los libros. El interés por la verdad y la belleza está en uno mismo, y los libros son una forma de transmitirlo, pero no la única, por eso me parece que hay que buscar siempre nuevas formas de comunicar, como pueden ser las clases, pero también los vídeos en un canal de Youtube, como es mi caso.
¿Cómo califica el interés de los jóvenes por la lectura?
En España, los jóvenes leen muy poco, pero como digo, no es el único índice de interés por la cultura, por eso menciono que los escritores tenemos que ser multitareas y tratar de transmitir el gusto por la verdad y la belleza de todas las formas posibles.
¿La inteligencia artificial escribirá libros?
La inteligencia artificial escribirá lo que le pidamos y sacándolo de las fuentes a las que esté conectada. Por eso pienso que, en el caso de las culturas de los países con menor peso demográfico, es importante estar presentes mediante traducciones para que se conozca a esos pueblos y culturas desde su propia realidad, y no solo basándose en las fuentes redactadas desde otras mentalidades y en las lenguas mayoritarias.
¿Cuándo fue la última vez que visitó Croacia?
Hace demasiado tiempo, pero espero remediarlo pronto.
¿Seguirá traduciendo algún libro croata al español?
Espero que sí, por mi propio bien, porque soy quien más se enriquece con ese intercambio que se produce al traducir.
Madrid, 20 de junio de 2023